Yeni Mezunların İşsizlik Sorunu: Nedenler ve Sistemsel Açmazlar

1. Giriş

Türkiye’de üniversite mezunu gençlerin işsizlik oranı, genel işsizlik oranının oldukça üzerindedir. TÜİK’in 2023 verilerine göre, 15-24 yaş arası genç işsizlik oranı %18,7; üniversite mezunlarında ise bu oran bazı dönemlerde %30’lara kadar çıkabilmektedir (TÜİK, 2023). Yeni mezunların işsiz kalma durumu yalnızca bireysel başarısızlık olarak değerlendirilemez; bu durum, yapısal ekonomik sorunlar, nitelik-nicelik uyuşmazlığı, liyakat erozyonu ve eğitim politikalarının piyasa gerçeklerinden kopukluğu gibi çok katmanlı nedenlerin sonucudur.

2. Eğitim ve İşgücü Piyasası Arasındaki Kopukluk

Türkiye’de üniversitelerin kontenjanları yıllar içinde plansızca artırılmıştır. YÖK verilerine göre, 2002 yılında yaklaşık 1,6 milyon olan yükseköğretim öğrenci sayısı 2023'te 8 milyonun üzerine çıkmıştır. Ancak bu artış, nitelikli eğitimle değil, daha çok “diploma dağıtımı” şeklinde gerçekleşmiştir. Mezunların kazandıkları yetkinlikler, işgücü piyasasının beklentileriyle örtüşmemektedir.

Bu uyumsuzluk, “istihdam edilebilirlik” kavramı çerçevesinde değerlendirilmelidir. İş dünyası; dijital okuryazarlık, yabancı dil, proje deneyimi ve iletişim becerileri gibi pratik yetkinlikleri ön plana çıkarırken, birçok mezun üniversiteden teorik bilgiyle ama pratiğe yabancı biçimde ayrılmaktadır.

3. Liyakat Sorunu ve Torpil Kültürü

Kamu ve özel sektörde işe alım süreçlerinde liyakat yerine “referans” ve “torpil”in etkili olması, işsizliği daha da derinleştirmektedir. Gençlerin büyük kısmı, KPSS gibi merkezi sınavlarda yüksek puan almalarına rağmen mülakat sisteminde elenmektedir. Bu durum, yalnızca işsizlik oranlarını artırmakla kalmaz; aynı zamanda toplumsal adalet duygusunu zedeleyerek gençlerin devlete olan güvenini azaltır.

4. Ekonomik Kriz ve İstihdam Daralması

2021’den bu yana hızla artan enflasyon, küçülen reel sektör yatırımları ve yüksek işveren maliyetleri, özel sektörün yeni mezun istihdamını sınırlamasına yol açmıştır. İşverenler, deneyimli çalışanları tercih etmekte; yeni mezunlara iş vermektense stajyer ya da kısa süreli sözleşmeli elemanlarla çalışmayı seçmektedir. Bu durum da gençlerin “mezun ama işsiz” kalmasına neden olmaktadır.

5. Genç Beyin Göçü: Bir Tepki Biçimi

İşsizlik ve liyakatsizlik nedeniyle Türkiye’de kalmak istemeyen gençlerin yurt dışına göç etme eğilimi artmaktadır. TEPAV (2022) verilerine göre, 2021 yılında 18-35 yaş arası gençler arasında yurt dışına göç edenlerin oranı %70’i aşmıştır. Bu da ülkenin beyin gücü kaybına neden olurken, içerideki işsizliğin kalıcı bir döngüye girmesine zemin hazırlamaktadır.

6. Sonuç ve Öneriler

Yeni mezunların işsizliği, yalnızca bireylerin değil, sistemin sorunudur. Bu sorunun çözümü için:

• Eğitim politikaları, iş piyasası ihtiyaçlarına göre yeniden şekillendirilmelidir.

• Üniversitelerde kariyer merkezleri güçlendirilmeli, sanayi-üniversite iş birlikleri artırılmalıdır.

• Kamuya alımlarda şeffaf ve liyakat temelli sistemler kurulmalı, mülakat kaldırılmalıdır.

• Genç girişimciliği destekleyen teşvik ve fonlar yaygınlaştırılmalıdır.

Türkiye, genç nüfus avantajını avantaja çevirmek istiyorsa, gençlere yalnızca diploma değil, gelecek sunmalıdır.

Unemployment Problem of New Graduates: Causes and Systemic Dilemmas

1. Introduction

The unemployment rate of university graduates in Turkey is well above the general unemployment rate. According to TÜİK’s 2023 data, the unemployment rate of young people between the ages of 15-24 is 18.7%; this rate can sometimes reach 30% for university graduates (TÜİK, 2023). The unemployment of new graduates cannot be evaluated solely as an individual failure; it is the result of multi-layered reasons such as structural economic problems, quality-quantity mismatch, erosion of merit, and the disconnection of education policies from market realities.

2. The Disconnection Between Education and the Labor Market

The quotas of universities in Turkey have been increased unplannedly over the years. According to YÖK data, the number of higher education students, which was approximately 1.6 million in 2002, has exceeded 8 million in 2023. However, this increase has not been realized through qualified education, but rather in the form of “diploma distribution”. The competencies gained by graduates do not match the expectations of the labor market.

This incompatibility should be evaluated within the framework of the concept of “employability”. While the business world emphasizes practical competencies such as digital literacy, foreign language, project experience and communication skills, many graduates leave the university with theoretical knowledge but are unfamiliar with practice.

3. Merit Problem and Nepotism Culture

The fact that “reference” and “nepotism” are effective instead of merit in recruitment processes in the public and private sectors further deepens unemployment. The majority of young people are eliminated in the interview system despite receiving high scores in central exams such as KPSS. This situation not only increases unemployment rates; it also damages the sense of social justice and reduces young people’s trust in the state.

4. Economic Crisis and Employment Contraction

Since 2021, rapidly increasing inflation, shrinking real sector investments and high employer costs have led the private sector to limit new graduate employment. Employers prefer experienced employees; instead of employing new graduates, they choose to work with interns or short-term contract employees. This situation causes young people to remain “graduated but unemployed”.

5. Youth Brain Drain: A Form of Response

The tendency of young people who do not want to stay in Turkey due to unemployment and incompetence to migrate abroad is increasing. According to TEPAV (2022) data, the rate of young people between the ages of 18-35 migrating abroad exceeded 70% in 2021. This causes the country to lose brainpower and paves the way for domestic unemployment to enter a permanent cycle.

6. Conclusion and Recommendations

The unemployment of new graduates is not only a problem for individuals, but also for the system. To solve this problem:

• Education policies should be reshaped according to the needs of the labor market.

• Career centers in universities should be strengthened, and industry-university collaborations should be increased.

• Transparent and merit-based systems should be established in public recruitment, and interviews should be abolished.

• Incentives and funds supporting young entrepreneurship should be expanded.

If Turkey wants to turn its young population advantage into an advantage, it should offer young people not only a diploma, but also a future.